HTTP là gì? Thành phần chính & Cách tối ưu hiệu suất và bảo mật trên hosting/VPS/server

Bạn có biết, mỗi khi bạn truy cập một trang web, dù là đọc tin tức, mua sắm trực tuyến hay đơn giản là kiểm tra email, có một “ngôn ngữ” đặc biệt đang hoạt động âm thầm phía sau để giúp trình duyệt của bạn và máy chủ web giao tiếp với nhau? Đó chính là HTTP. 

Với vai trò là một người quản lý website hay vận hành Hosting, VPS, Server, việc hiểu rõ HTTP là gì và hoạt động như thế nào trên VPS? sẽ giúp bạn kiểm soát và tối ưu hiệu suất website của mình tốt hơn rất nhiều.

Bài viết này sẽ được tôi, Võ Đỗ Khuê – Co-founder của ZoneCloud, đi sâu vào phân tích từ định nghĩa cơ bản đến các phiên bản HTTP hiện đại nhất, sự khác biệt với HTTPS, các mã trạng thái quan trọng, và những kỹ thuật tối ưu hóa thiết yếu.

Nội dung chính của bài viết: 

• HTTP là giao thức web cốt lõi giúp trình duyệt web và máy chủ web giao tiếp. Đặc điểm không trạng thái (stateless) của nó yêu cầu các cơ chế bổ sung như Cookie để duy trì phiên làm việc của người dùng.
• Từ HTTP/0.9 đến HTTP/3 (QUIC), giao thức web đã phát triển vượt bậc, mang lại tốc độ tải trang nhanh hơn và hiệu suất giao thức cao hơn nhờ các cải tiến như Persistent Connections, Multiplexing và Server Push. Việc nâng cấp lên HTTP/3 cho website là xu hướng tất yếu.
• HTTPS (HTTP + SSL/TLS) là phiên bản bảo mật của HTTP, mã hóa dữ liệu và xác thực server. Nó không chỉ đảm bảo bảo mật website mà còn là yếu tố xếp hạng SEO quan trọng được Google ưu tiên từ năm 2014, đồng thời xây dựng niềm tin với người dùng và tuân thủ các quy định về bảo vệ dữ liệu.
• Nắm vững ý nghĩa của mã trạng thái HTTP (200 OK, 301 Moved Permanently, 404 Not Found, 500 Internal Server Error) giúp bạn quản lý lỗi HTTP và chẩn đoán vấn đề. Đồng thời, cấu hình HTTP headers bảo mật (Cache-Control, HSTS) là chìa khóa để tối ưu hiệu suất và tăng cường bảo mật website trên Hosting/VPS/Server.
• Để website của bạn nhanh chóng và an toàn, hãy tối ưu hóa giao thức bằng cách kích hoạt nén Gzip/Brotli, tận dụng Browser Caching, triển khai HSTS và chọn Web server phù hợp như Nginx hoặc LiteSpeed. ZoneCloud luôn sẵn sàng hỗ trợ bạn thực hiện các tối ưu này.

HTTP là gì? Cơ chế hoạt động và vai trò trên máy chủ

HTTP hay Hypertext Transfer Protocol là một giao thức ứng dụng (Application Layer Protocol hay Layer 3) trong bộ giao thức TCP/IP, đóng vai trò nền tảng cho World Wide Web. 

Vai trò chính của HTTP là truyền tải các tài liệu siêu văn bản (HTML) và các tài nguyên khác như hình ảnh, video, file CSS, JavaScript giữa các thiết bị trên Internet.

Một đặc điểm quan trọng của HTTP là nó là một stateless protocol (giao thức không trạng thái). Điều này có nghĩa là mỗi HTTP request và HTTP response đều độc lập với nhau; máy chủ không lưu trữ bất kỳ thông tin hay trạng thái nào về các yêu cầu trước đó của cùng một người dùng. 

Để duy trì trạng thái phiên làm việc (ví dụ: giỏ hàng trong mua sắm, trạng thái đăng nhập), các ứng dụng web thường phải sử dụng các cơ chế bổ sung như Cookie hoặc session.

HTTP hoạt động theo mô hình client-server cơ bản:

• Client (Trình duyệt web): Đây là thiết bị của người dùng (máy tính, điện thoại, máy tính bảng) chạy các phần mềm như Google Chrome, Mozilla Firefox, Microsoft Edge hoặc các ứng dụng di động. Client sẽ là bên khởi tạo và gửi các HTTP request (yêu cầu) đến máy chủ.
• Server (Máy chủ web – Hosting/VPS/Server): Đây là máy tính mạnh mẽ được cấu hình để lưu trữ website của bạn. Trên server, các phần mềm Web server như Apache HTTP Server, Nginx, LiteSpeed Web Server hoặc Microsoft IIS sẽ lắng nghe và tiếp nhận các yêu cầu từ client, sau đó xử lý và gửi lại HTTP response (phản hồi).

Chu trình yêu cầu và phản hồi của HTTP

Để bạn dễ hình dung HTTP request và response hoạt động như thế nào trên máy chủ?, hãy cùng tôi xem xét một chu trình giao tiếp HTTP điển hình qua 5 bước đơn giản sau:

Bước 1: Client gửi HTTP Request

Khi bạn nhập một địa chỉ website (URL) vào trình duyệt hoặc nhấp vào một liên kết, trình duyệt của bạn sẽ tạo một HTTP request và gửi nó đến địa chỉ IP của máy chủ chứa website đó (quá trình này có sự hỗ trợ của DNS để chuyển đổi tên miền thành địa chỉ IP).

Bước 2: Server nhận HTTP Request

Máy chủ web của bạn (trên Hosting, VPS, hoặc Dedicated Server) sẽ tiếp nhận yêu cầu này thông qua cổng 80 (đối với HTTP) hoặc cổng 443 (đối với HTTPS).

Bước 3: Server xử lý yêu cầu

Sau khi nhận yêu cầu, Web server sẽ tìm kiếm tài nguyên được yêu cầu (ví dụ: một file HTML, hình ảnh, file CSS, file JavaScript) và thực hiện các tác vụ cần thiết. Điều này có thể bao gồm việc truy vấn cơ sở dữ liệu, chạy các đoạn mã lập trình (PHP, Python, Node.js) để tạo nội dung động.

Bước 4: Server gửi HTTP Response

Khi quá trình xử lý hoàn tất, máy chủ sẽ tạo một HTTP response chứa tài nguyên được yêu cầu (hoặc một thông báo lỗi nếu không tìm thấy tài nguyên) và gửi lại cho trình duyệt của bạn.

Bước 5: Client nhận HTTP Response

Trình duyệt của bạn nhận phản hồi, phân tích cú pháp nội dung và hiển thị trang web cho bạn. Toàn bộ quá trình này thường diễn ra chỉ trong vài mili giây, mang lại trải nghiệm duyệt web mượt mà.

Các thành phần chính của HTTP Request

Một HTTP request điển hình mà trình duyệt của bạn gửi đi bao gồm nhiều thành phần quan trọng, giúp máy chủ hiểu rõ yêu cầu của bạn:

Phiên bản HTTP

Đây là thông tin cho biết phiên bản giao thức web mà client đang sử dụng để giao tiếp. Ví dụ, HTTP/1.1, HTTP/2 hoặc HTTP/3. Việc biết phiên bản này giúp server phản hồi theo cách tương thích và tối ưu nhất.

URL

URL (Uniform Resource Locator) là địa chỉ cụ thể của tài nguyên mà client muốn truy cập trên server. Ví dụ: /images/logo.png (một hình ảnh), /index.html (trang chủ), hoặc /api/products (một API endpoint). URL là một phần của URI (Uniform Resource Identifier).

Phương thức HTTP (HTTP Methods)

Còn được gọi là HTTP verbs, đây là các từ khóa chỉ ra hành động mà client muốn thực hiện trên tài nguyên được xác định. Các phương thức này định nghĩa mục đích của HTTP request.

GET

Phương thức GET yêu cầu server trả về một bản đại diện của tài nguyên. Nó chỉ nên được dùng để lấy dữ liệu và không gây ra bất kỳ thay đổi trạng thái nào trên server. Ví dụ, khi bạn truy cập một trang web, trình duyệt sẽ gửi yêu cầu GET để tải nội dung. 

Vì tính chất “chỉ đọc”, các yêu cầu GET có thể được đánh dấu trang, chia sẻ và đặc biệt là cache (lưu vào bộ nhớ đệm), giúp tăng tốc website bằng HTTP và giảm băng thông tiêu thụ.

HEAD

Phương thức HEAD tương tự như GET, nhưng server chỉ trả về các HTTP headers mà không có phần body chứa dữ liệu. Phương thức này hữu ích để kiểm tra sự tồn tại của một tài nguyên, lấy metadata (như Content-Length để biết kích thước file) hoặc kiểm tra trạng thái của trang mà không cần tải toàn bộ nội dung, giúp tiết kiệm băng thông.

POST

Phương thức POST được dùng để gửi dữ liệu đến server để xử lý. Ví dụ phổ biến nhất là khi bạn điền và gửi một form (đăng nhập, đăng ký tài khoản, gửi bình luận) hoặc tải một file lên server. POST có thể tạo tài nguyên mới hoặc thay đổi trạng thái của tài nguyên hiện có trên server.

PUT

Phương thức PUT yêu cầu server tạo hoặc cập nhật trạng thái của tài nguyên với dữ liệu được gửi trong phần body của yêu cầu. Khác với POST, PUT thường yêu cầu client chỉ định vị trí (URL) của tài nguyên trên server.

DELETE

Phương thức DELETE yêu cầu server xóa tài nguyên được xác định bởi URL.

CONNECT

Phương thức CONNECT yêu cầu một trung gian (thường là proxy) thiết lập một đường hầm TCP/IP đến server gốc. Phương thức này thường được sử dụng để thiết lập các kết nối bảo mật qua một hoặc nhiều HTTP proxy với TLS.

OPTIONS

Phương thức OPTIONS yêu cầu server trả về các phương thức HTTP mà nó hỗ trợ cho một tài nguyên cụ thể. Bạn có thể dùng nó để kiểm tra chức năng của Web server hoặc API bằng cách gửi yêu cầu đến * thay vì một tài nguyên cụ thể.

TRACE

Phương thức TRACE yêu cầu server trả về chính xác yêu cầu mà nó nhận được trong phần body của phản hồi. Điều này hữu ích để kiểm tra các thay đổi hoặc bổ sung đã được thực hiện bởi các trung gian (như proxy server hoặc load balancer) trên đường đi của yêu cầu.

PATCH

Phương thức PATCH yêu cầu server sửa đổi một phần trạng thái của tài nguyên theo bản cập nhật được gửi trong phần body của yêu cầu. Phương thức này giúp tiết kiệm băng thông khi bạn chỉ cần cập nhật một phần nhỏ của một file hoặc tài liệu mà không cần phải truyền tải toàn bộ.

Thuộc tính của các phương thức yêu cầu (Safe, Idempotent, Cacheable)

Lưu ý quan trọng: Các thuộc tính này là khuyến nghị về ngữ nghĩa của giao thức, không phải là ràng buộc kỹ thuật mà Web server phải tuân thủ tuyệt đối. Việc tuân thủ giúp hệ thống hoạt động ổn định và dễ dự đoán hơn.

Phương thức an toàn (Safe methods)

Là các phương thức mà yêu cầu không có ý định gây ra bất kỳ thay đổi nào trên server (chỉ đọc). Các phương thức GET, HEAD, OPTIONS, và TRACE được định nghĩa là an toàn.

Kinh nghiệm thực tế từ ZoneCloud: Mặc dù được định nghĩa là an toàn, việc lập trình cẩu thả có thể khiến GET request gây ra thay đổi không mong muốn trên server. Ví dụ, một số website có thể cấu hình để xóa dữ liệu khi truy cập một URL dạng https://example.com/article/1234/delete bằng phương thức GET. Điều này rất nguy hiểm. Tôi và đội ngũ ZoneCloud luôn khuyến nghị các nhà phát triển sử dụng POST, PUT, hoặc DELETE cho các hành động thay đổi dữ liệu để tránh rủi ro này. 

Chúng tôi đã từng chứng kiến trường hợp Google Web Accelerator (một dự án thử nghiệm cũ của Google) đã vô tình gây ra lỗi xóa dữ liệu hàng loạt khi nó prefetch (tải trước) các URL có hành động xóa bằng GET, dẫn đến sự cố nghiêm trọng và phải tạm ngừng dịch vụ. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ đúng ngữ nghĩa giao thức web để đảm bảo bảo mật giao thức.

Phương thức bất biến (Idempotent methods)

Là các phương thức mà nhiều yêu cầu giống hệt nhau sẽ có cùng một hiệu ứng như một yêu cầu duy nhất. Các phương thức GET, HEAD, PUT, DELETE, OPTIONS, và TRACE được định nghĩa là bất biến. Các phương thức an toàn hiển nhiên là bất biến vì chúng không gây ra thay đổi nào.

Ứng dụng: Tính bất biến giúp xử lý các trường hợp mạng không ổn định hoặc khi người dùng vô tình gửi lại yêu cầu nhiều lần (ví dụ: nhấp đúp vào nút gửi form). Server có thể xử lý yêu cầu đó mà không gây ra tác dụng phụ không mong muốn.

Phương thức có thể cache (Cacheable methods)

Là các phương thức mà phản hồi của chúng có thể được lưu trữ bởi trình duyệt hoặc Web cache server để tái sử dụng trong tương lai, giúp giảm latency (độ trễ) và băng thông. Các phương thức GET, HEAD, và POST được định nghĩa là có thể cache.

Lưu ý: Mặc dù POST có thể cache, nhưng trong thực tế, các phản hồi từ yêu cầu POST thường ít khi được cache vì chúng thường liên quan đến dữ liệu động và thay đổi trạng thái.

HTTP Request Headers

HTTP headers chứa thông tin metadata dưới dạng cặp key-value (ví dụ: User-Agent: Mozilla/5.0). Chúng cung cấp thông tin bổ sung về client, về tài nguyên được yêu cầu, hoặc về cách server nên xử lý yêu cầu.

Một số HTTP request headers phổ biến bao gồm:

• User-Agent: Thông tin về trình duyệt và hệ điều hành của client.
• Host: Tên miền của server mà client muốn kết nối (ví dụ: www.zonecloud.vn). Đây là header bắt buộc trong HTTP/1.1 và cực kỳ quan trọng để hỗ trợ Virtual Hosting trên các server (như Hosting hoặc VPS) chia sẻ cùng một địa chỉ IP.
• Cookie: Dữ liệu cookie mà client đã lưu trữ từ server, dùng để duy trì session và cá nhân hóa trải nghiệm.
• Accept-Language: Ngôn ngữ mà client ưu tiên.
• Accept-Encoding: Các phương pháp nén mà client có thể chấp nhận (ví dụ: gzip, br – Brotli).
• Connection: Kiểm soát kết nối (ví dụ: keep-alive để duy trì kết nối).

HTTP Request Body

Phần body của một HTTP request chứa dữ liệu thực tế mà client gửi lên server. Ví dụ, khi bạn điền vào một form đăng nhập, tên người dùng và mật khẩu sẽ nằm trong phần body của yêu cầu POST.

Các thành phần chính của HTTP Response

Khi Web server nhận và xử lý HTTP request, nó sẽ gửi lại một HTTP response cho trình duyệt của bạn. Một phản hồi HTTP điển hình cũng bao gồm nhiều thành phần quan trọng:

Mã trạng thái HTTP (HTTP Status Codes)

Mã trạng thái HTTP là một số có 3 chữ số, nằm ở đầu tiên của HTTP response, cho biết kết quả của yêu cầu từ phía server. Việc hiểu ý nghĩa của mã trạng thái HTTP là rất quan trọng để bạn có thể quản lý lỗi HTTP, chẩn đoán và khắc phục lỗi HTTP 500 hay cách xử lý lỗi 404 trên hosting một cách hiệu quả.

Các mã trạng thái được chia thành 5 nhóm chính:

Nhóm 1xx (Informational)

Các mã này cho biết yêu cầu đã được nhận và quá trình đang tiếp tục. Ví dụ: 100 Continue (server đã nhận các header của yêu cầu và client nên tiếp tục gửi phần body).

Nhóm 2xx (Success)

Các mã này chỉ ra rằng yêu cầu đã được nhận, hiểu và chấp nhận thành công.

• 200 OK: Yêu cầu thành công. Đây là mã bạn muốn thấy nhất khi truy cập một trang web.
• 201 Created: Yêu cầu đã tạo một tài nguyên mới thành công trên server.
• 204 No Content: Yêu cầu thành công nhưng không có nội dung để trả về trong phần body của phản hồi.

Nhóm 3xx (Redirection)

Các mã này cho biết cần thực hiện thêm hành động để hoàn tất yêu cầu, thường là chuyển hướng đến một URL khác.

• 301 Moved Permanently: Tài nguyên đã được chuyển vĩnh viễn đến một URL mới. Mã này cực kỳ quan trọng cho SEO khi bạn chuyển đổi HTTP sang HTTPS, thay đổi tên miền hoặc cấu trúc URL. Nó báo cho công cụ tìm kiếm biết rằng trang cũ đã không còn tồn tại và nên chuyển toàn bộ giá trị SEO sang trang mới.
• 302 Found (Moved Temporarily): Tài nguyên đã được chuyển tạm thời.
• 304 Not Modified: Tài nguyên chưa được sửa đổi kể từ lần cuối client yêu cầu. Mã này được dùng trong caching để báo cho trình duyệt biết rằng nó có thể sử dụng phiên bản đã lưu trong bộ nhớ đệm.

Nhóm 4xx (Client Error)

Các mã này chỉ ra rằng yêu cầu chứa cú pháp không đúng hoặc không thể được thực hiện từ phía client.

• 400 Bad Request: Yêu cầu không hợp lệ do cú pháp sai.
• 401 Unauthorized: Yêu cầu cần xác thực (ví dụ: tên người dùng và mật khẩu).
• 403 Forbidden: Server hiểu yêu cầu nhưng từ chối cấp quyền truy cập. Điều này thường xảy ra khi bạn không có đủ quyền để xem một tài nguyên.
• 404 Not Found: Server không tìm thấy tài nguyên được yêu cầu. Đây là một trong các lỗi HTTP thường gặp khi quản lý hosting và cách sửa mà bạn sẽ thường xuyên thấy, đặc biệt khi người dùng gõ sai URL.
• 405 Method Not Allowed: Phương thức HTTP được sử dụng không được phép cho tài nguyên này.
• 429 Too Many Requests: Client gửi quá nhiều yêu cầu trong một khoảng thời gian nhất định, thường do rate limiting của server để chống lại các cuộc tấn công hoặc lạm dụng.

Nhóm 5xx (Server Error)

Các mã này cho biết server không thể thực hiện yêu cầu hợp lệ do một lỗi từ phía server.

• 500 Internal Server Error: Lỗi chung của server. Đây là một trong những lỗi phổ biến nhất và khó chịu nhất, thường xảy ra khi có lỗi trong mã nguồn (ví dụ: PHP), cấu hình sai của Apache hoặc Nginx, hoặc vấn đề về quyền file. Để khắc phục lỗi HTTP 500, bạn cần kiểm tra log server.
• 502 Bad Gateway: Server đóng vai trò gateway hoặc proxy nhận được phản hồi không hợp lệ từ server thượng nguồn.
• 503 Service Unavailable: Server hiện không thể xử lý yêu cầu do quá tải hoặc đang bảo trì.
• 504 Gateway Timeout: Server đóng vai trò gateway hoặc proxy không nhận được phản hồi kịp thời từ server thượng nguồn.

HTTP Response Headers

Tương tự như HTTP request headers, HTTP response headers chứa thông tin metadata về phản hồi từ server. Chúng cung cấp thông tin về server hoặc về cách client nên xử lý tài nguyên được trả về.

Một số HTTP response headers phổ biến bao gồm:

• Content-Type: Loại nội dung của dữ liệu trong body (ví dụ: text/html, application/json, image/jpeg).
• Content-Length: Kích thước của nội dung trong body (tính bằng byte).
• Server: Thông tin về phần mềm máy chủ web đang chạy (ví dụ: Apache/2.4.x, Nginx/1.20.x).
• Set-Cookie: Server yêu cầu client lưu trữ cookie.
• Location: URL để chuyển hướng (dùng với mã trạng thái 3xx).
• Date: Thời gian phản hồi được tạo.
• ETag và Last-Modified: Dùng để kiểm soát caching của trình duyệt.

HTTP Response Body

Phần body của một HTTP response chứa nội dung thực tế được server trả về. Đối với một yêu cầu GET thành công, body thường là mã HTML của trang web, hoặc một hình ảnh, file CSS, JavaScript, hoặc dữ liệu JSON từ một API.

Lịch sử và sự phát triển của các phiên bản HTTP

HTTP/0.9: Khởi nguyên của web

Vào năm 1991, Tim Berners-Lee tại CERN đã phát triển phiên bản đầu tiên của HTTP, được gọi là HTTP/0.9. Đây là một giao thức truyền tải siêu văn bản cực kỳ đơn giản. Nó chỉ hỗ trợ duy nhất phương thức GET để yêu cầu tài liệu và chỉ có thể trả về các file HTML. 

HTTP/0.9 hoàn toàn không có HTTP headers hay status codes, khiến việc giao tiếp còn rất hạn chế. Đến giai đoạn 1999-2000, phiên bản này đã chính thức lỗi thời (Obsolete) theo tài liệu RFC 7230 Appendix-A và không còn được sử dụng rộng rãi trên Internet.

HTTP/1.0: Bước tiến đầu tiên

Ra đời vào năm 1996 với tài liệu RFC 1945, HTTP/1.0 đánh dấu một bước tiến quan trọng. Phiên bản này đã bổ sung thêm HTTP headers và status codes, cho phép truyền tải nhiều loại nội dung hơn ngoài HTML, như hình ảnh hay các file đa phương tiện. 

Tuy nhiên, một hạn chế lớn của HTTP/1.0 là mỗi HTTP request đều yêu cầu một kết nối TCP riêng biệt. Điều này gây ra độ trễ cao đáng kể, bởi vì trình duyệt phải liên tục thiết lập và đóng các kết nối mới cho từng tài nguyên trên trang web.

HTTP/1.1: Cải thiện hiệu suất với Persistent Connections

HTTP/1.1, ra đời năm 1997 (RFC 2068) và được cập nhật liên tục vào các năm 1999 (RFC 2616), 2014 (RFC 7230-7235) và gần đây nhất là 2022 (RFC 9112), đã mang đến một cải tiến đột phá. Đó là việc giới thiệu Persistent Connections (hay còn gọi là Keep-Alive). 

Tính năng này cho phép nhiều yêu cầu và phản hồi được gửi qua cùng một kết nối TCP duy nhất, giảm đáng kể độ trễ do không phải thiết lập lại kết nối liên tục cho mỗi tài nguyên.

Ngoài ra, HTTP/1.1 còn hỗ trợ Host Header, một yếu tố rất quan trọng cho các dịch vụ Hosting và VPS. Nhờ có Host Header, nhiều website có thể chạy trên cùng một địa chỉ IP thông qua cơ chế Virtual Hosting, giúp các nhà cung cấp như ZoneCloud tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên máy chủ web. 

Phiên bản này cũng giới thiệu HTTP Pipelining (cho phép gửi nhiều yêu cầu mà không chờ phản hồi), nhưng tính năng này gặp phải vấn đề Head-of-Line Blocking và dần bị loại bỏ trong các trình duyệt hiện đại.

Mặc dù đã có các phiên bản mới hơn, HTTP/1.1 vẫn là giao thức web được sử dụng rộng rãi. Theo thống kê, tính đến tháng 8/2024, HTTP/1.1 vẫn chiếm 33.8% tổng số website trên thế giới.

HTTP/2: Đột phá về tốc độ và hiệu quả

Ra đời vào năm 2015 (RFC 7540) và được cập nhật vào năm 2022 (RFC 9113), HTTP/2 là một bước nhảy vọt về hiệu suất giao thức. Phiên bản này được xây dựng dựa trên giao thức SPDY của Google và mang đến nhiều cải tiến lớn:

• Multiplexing (Đa luồng): Đây là cải tiến quan trọng nhất. HTTP/2 cho phép gửi nhiều HTTP request và nhận nhiều HTTP response đồng thời trên một kết nối TCP duy nhất. Điều này loại bỏ hoàn toàn vấn đề Head-of-Line Blocking từng gặp phải ở HTTP/1.1 Pipelining, giúp tăng tốc website bằng HTTP đáng kể.
• Header Compression (HPACK): HTTP/2 nén các HTTP header bằng thuật toán HPACK, giúp giảm kích thước dữ liệu truyền tải, tiết kiệm băng thông.
• Server Push: Web server có thể chủ động gửi các tài nguyên mà trình duyệt có thể sẽ cần (ví dụ: file CSS, JS hoặc hình ảnh) trước khi trình duyệt yêu cầu chúng. Điều này giúp giảm số lượng round-trip giữa client và server, tối ưu luồng dữ liệu web.
• Binary Protocol: Dữ liệu được truyền dưới dạng nhị phân thay vì văn bản, hiệu quả hơn trong việc phân tích cú pháp và xử lý.

Yêu cầu quan trọng: Hầu hết các trình duyệt web lớn (như Google Chrome, Mozilla Firefox, Microsoft Edge, Safari) chỉ hỗ trợ HTTP/2 khi sử dụng TLS (tức là cần HTTPS). Điều này càng khẳng định tầm quan trọng của việc chuyển đổi HTTP sang HTTPS cho website của bạn.

Tình trạng hiện tại: HTTP/2 là phiên bản được khuyến nghị và phổ biến cho các website hiện đại. Theo Bài 2, tính đến tháng 8/2024, 35.3% các website trên thế giới đã sử dụng HTTP/2. Nếu tính cả các website sử dụng HTTP/3 có tương thích ngược, tỷ lệ hỗ trợ HTTP/2 lên tới 66.2%. 

Các Web Server phổ biến như Nginx, Apache (với module mod_http2), và LiteSpeed Web Server đều hỗ trợ HTTP/2, giúp bạn dễ dàng tối ưu HTTP/2 cho Nginx hoặc Apache trên VPS của mình.

HTTP/3: Tương lai của giao thức web với QUIC

Ra đời vào năm 2022 (RFC 9114), HTTP/3 là phiên bản kế nhiệm của HTTP/2 và được coi là tương lai của giao thức web. Phiên bản này được xây dựng dựa trên giao thức QUIC của Google, mang đến những cải tiến đột phá:

• Sử dụng UDP thay vì TCP: QUIC chạy trên UDP, giúp giảm đáng kể độ trễ thiết lập kết nối (0-RTT hoặc 1-RTT) và loại bỏ hoàn toàn vấn đề Head-of-Line Blocking ở cấp độ vận chuyển (transport layer), ngay cả khi có mất gói tin.
• Kết nối di động tốt hơn: Khi người dùng chuyển đổi mạng (ví dụ: từ Wi-Fi sang 4G), QUIC có thể duy trì kết nối mà không cần thiết lập lại, mang lại trải nghiệm liền mạch hơn.
• Mã hóa tích hợp: QUIC tích hợp mã hóa TLS 1.3 ngay từ đầu, đảm bảo bảo mật giao thức cao hơn.
• Tốc độ vượt trội: Lợi ích của việc nâng cấp lên HTTP/3 cho website là rất rõ ràng. Theo Bài 2, HTTP/3 có thể giúp website tải nhanh hơn HTTP/1.1 hơn ba lần trong một số trường hợp, mang lại hiệu suất giao thức vượt trội.

Tình trạng hiện tại: HTTP/3 đang có tốc độ tăng trưởng nhanh chóng. Tính đến tháng 2/2024, HTTP/3 đã được sử dụng trên 30.9% website và được hỗ trợ bởi 97% trình duyệt web (theo Bài 2). 

Các Web server hiện đại như Nginx (phiên bản mới), LiteSpeed Web Server và Caddy đã hỗ trợ HTTP/3. ZoneCloud luôn cập nhật công nghệ mới nhất để đảm bảo khách hàng có thể tận dụng tối đa lợi ích của việc nâng cấp lên HTTP/3 cho website của mình.

Tóm tắt các phiên bản HTTP qua các mốc thời gian quan trọng

Để bạn có cái nhìn tổng quan về sự phát triển của giao thức web, tôi đã tổng hợp các thông tin về phiên bản giao thức HTTP qua bảng dưới đây:

Tại sao người dùng Hosting/VPS/Server cần nâng cấp phiên bản HTTP?

Việc nâng cấp và tối ưu hóa giao thức HTTP trên Hosting, VPS hoặc Dedicated Server của bạn mang lại nhiều lợi ích thiết thực:

• Tăng tốc độ tải trang: Các phiên bản HTTP mới hơn (đặc biệt là HTTP/2 và HTTP/3) được thiết kế để truyền tải dữ liệu hiệu quả hơn, giúp website của bạn tải nhanh hơn đáng kể. Điều này trực tiếp cải thiện trải nghiệm người dùng và giảm tỷ lệ thoát trang.
• Giảm tải cho server: Nhờ các kỹ thuật như Multiplexing và Header Compression, các phiên bản HTTP mới tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên máy chủ web và băng thông, giúp giảm tải cho server của bạn.
• Cải thiện SEO: Tốc độ tải trang là một yếu tố xếp hạng quan trọng của Google. Một website nhanh hơn sẽ có thứ hạng tốt hơn trên kết quả tìm kiếm, giúp bạn tiếp cận nhiều khách hàng tiềm năng hơn.
• Đảm bảo tương thích: Việc sử dụng các phiên bản giao thức HTTP hiện đại đảm bảo website của bạn tương thích với các công nghệ web và trình duyệt web mới nhất, mang lại trải nghiệm tốt nhất cho mọi người dùng.

So sánh HTTP và HTTPS có gì khác nhau?

HTTP

Như đã giới thiệu ở trên, HTTP là giao thức web truyền thống, sử dụng cổng 80 để giao tiếp. Điểm yếu lớn nhất của HTTP là dữ liệu truyền tải giữa trình duyệt web của người dùng và máy chủ web không được mã hóa. 

Điều này có nghĩa là bất kỳ ai có thể chặn được kết nối đều có thể đọc được thông tin trao đổi, bao gồm các dữ liệu nhạy cảm như tên đăng nhập, mật khẩu, thông tin cá nhân hoặc chi tiết thẻ tín dụng. 

HTTP cũng không đảm bảo tính toàn vẹn dữ liệu (dữ liệu có thể bị thay đổi trên đường truyền) và không xác thực danh tính server, khiến website dễ bị tấn công giả mạo (phishing).

HTTPS

HTTPS (Hypertext Transfer Protocol Secure) là phiên bản bảo mật của HTTP. Nó là sự kết hợp giữa HTTP và giao thức bảo mật SSL/TLS (Secure Sockets Layer/Transport Layer Security), sử dụng cổng 443. 

Khi một website sử dụng HTTPS, tất cả dữ liệu truyền tải giữa trình duyệt web và server đều được mã hóa dữ liệu. Điều này đảm bảo:

• Mã hóa dữ liệu: Thông tin được bảo vệ khỏi việc bị nghe lén, đảm bảo tính riêng tư và bảo mật tuyệt đối.
• Tính toàn vẹn dữ liệu: Dữ liệu không bị thay đổi hoặc làm hỏng trong quá trình truyền tải.
• Xác thực danh tính server: Thông qua chứng chỉ SSL/TLS, người dùng có thể xác minh rằng họ đang kết nối với đúng máy chủ web mà họ mong muốn, tránh các cuộc tấn công giả mạo (phishing) lừa đảo.

Bảng so sánh chi tiết HTTP và HTTPS

Để bạn dễ dàng hình dung sự khác biệt giữa HTTP và HTTPS, tôi đã tổng hợp các điểm khác biệt chính vào bảng dưới đây:

Tại sao website của bạn cần chuyển sang HTTPS ngay lập tức?

Nếu bạn đang tự hỏi tại sao website cần chuyển từ HTTP sang HTTPS?, đây là những lý do quan trọng mà tôi và đội ngũ ZoneCloud luôn khuyến nghị khách hàng của mình:

Bảo mật dữ liệu người dùng

Đây là lý do hàng đầu. Đối với bất kỳ website nào có thu thập thông tin cá nhân, dữ liệu đăng nhập, thông tin thanh toán hoặc bất kỳ dữ liệu nhạy cảm nào khác, việc sử dụng HTTPS là bắt buộc. Nó bảo vệ người dùng của bạn khỏi các mối đe dọa trực tuyến và xây dựng niềm tin.

Tối ưu SEO và xếp hạng Google

Google đã chính thức công bố từ năm 2014 rằng HTTPS là một yếu tố xếp hạng quan trọng. Các website sử dụng HTTPS có xu hướng được ưu tiên hơn trong kết quả tìm kiếm, giúp bạn cải thiện SEO và tiếp cận nhiều khách hàng tiềm năng hơn. 

Theo Google Transparency Report (tháng 1/2024), hơn 95% các trang được tải bởi Google Chrome trên toàn cầu là HTTPS. Tương tự, W3Techs (tháng 1/2024) cũng cho thấy khoảng 85-90% các website trên Internet đã sử dụng HTTPS làm giao thức mặc định. Điều này cho thấy HTTPS đã trở thành tiêu chuẩn.

Xây dựng niềm tin và uy tín

Từ năm 2018, các trình duyệt web lớn như Google Chrome và Mozilla Firefox bắt đầu hiển thị cảnh báo “Not Secure” (Không an toàn) cho các website chỉ sử dụng HTTP. Điều này khiến người dùng e ngại, mất niềm tin và có thể rời bỏ trang web của bạn ngay lập tức. 

Ngược lại, biểu tượng “ổ khóa” và chữ “Secure” trên thanh địa chỉ của trình duyệt sẽ tạo dựng niềm tin vững chắc cho khách truy cập.

Tuân thủ quy định

Mặc dù không có quy định nào trực tiếp yêu cầu mọi website phải dùng HTTPS, nhưng việc mã hóa dữ liệu qua HTTPS là một biện pháp kỹ thuật cơ bản và cần thiết để tuân thủ các nguyên tắc về bảo mật và bảo vệ dữ liệu cá nhân theo các quy định quốc tế như GDPR (Châu Âu), CCPA (Mỹ), và đặc biệt là Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân tại Việt Nam.

Hướng dẫn cơ bản chuyển đổi sang HTTPS trên hosting/VPS

Việc cách cài đặt HTTPS cho website của bạn trên Hosting hoặc VPS không quá phức tạp. Dưới đây là 3 bước cơ bản mà bạn có thể thực hiện:

Bước 1: Mua hoặc cấp phát chứng chỉ SSL/TLS:

Bạn có thể mua chứng chỉ SSL/TLS từ các nhà cung cấp uy tín.

Hoặc, để tiết kiệm chi phí, bạn có thể sử dụng chứng chỉ SSL miễn phí từ Let’s Encrypt. Tại ZoneCloud, chúng tôi hỗ trợ tích hợp Let’s Encrypt một cách dễ dàng trên các gói Hosting và VPS, giúp bạn nhanh chóng triển khai HTTPS.

Bước 2: Cài đặt chứng chỉ SSL trên Web Server:

Sau khi có chứng chỉ SSL/TLS, bạn cần cài đặt nó lên Web server của mình (Apache, Nginx, LiteSpeed Web Server, hoặc IIS).

Quá trình này thường được thực hiện thông qua giao diện quản lý Hosting (cPanel, DirectAdmin) hoặc bằng cách cấu hình trực tiếp các file trên VPS của bạn. 

Đội ngũ kỹ thuật của ZoneCloud luôn sẵn sàng hỗ trợ bạn trong việc cấu hình web server để cài đặt chứng chỉ SSL một cách chính xác.

Bước 3: Cấu hình chuyển hướng 301 từ HTTP sang HTTPS:

Đây là bước cuối cùng và rất quan trọng. Bạn cần đảm bảo mọi truy cập từ HTTP đều được tự động chuyển hướng (redirect) sang HTTPS bằng mã trạng thái 301 Moved Permanently.

Việc này không chỉ đảm bảo bảo mật mà còn giúp tránh vấn đề nội dung trùng lặp (duplicate content) trong SEO.

Ví dụ, bạn có thể thêm các đoạn mã cấu hình vào file .htaccess cho Apache hoặc trong server block của Nginx để thực hiện chuyển hướng này.

Tối ưu hóa HTTP cho hiệu suất và bảo mật trên hosting/VPS/server

Tối ưu tốc độ tải trang

Tốc độ tải trang là một yếu tố cực kỳ quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến trải nghiệm người dùng và xếp hạng Google của website bạn. Để tăng tốc website bằng HTTP, tôi và đội ngũ ZoneCloud khuyến nghị bạn tập trung vào các kỹ thuật sau:

Sử dụng HTTPS và HTTP/2 (hoặc HTTP/3)

Đây là ưu tiên hàng đầu. Như tôi đã phân tích ở phần trước, việc chuyển đổi HTTP sang HTTPS không chỉ mang lại bảo mật website mà còn mở khóa các cải tiến hiệu suất của HTTP/2 và HTTP/3. 

Lợi ích của việc nâng cấp lên HTTP/3 cho website là rất rõ ràng, giúp giảm độ trễ và tối ưu hóa băng thông HTTP nhờ vào giao thức QUIC dựa trên UDP.

Kích hoạt Gzip/Brotli Compression

Nén các file văn bản như HTML, CSS, JS trước khi gửi đến trình duyệt web sẽ giảm đáng kể kích thước dữ liệu truyền tải và tiết kiệm băng thông.

Kinh nghiệm ZoneCloud: Chúng tôi luôn khuyến nghị khách hàng bật nén Gzip hoặc Brotli trên máy chủ web của mình. Với Apache HTTP Server, bạn có thể dễ dàng hướng dẫn bật gzip compression trên Apache bằng cách sử dụng module mod_deflate. Đối với Nginx, chỉ cần thêm gzip on; hoặc brotli on; vào file cấu hình nginx.conf. Việc này có thể giúp giảm kích thước file tới 70%, cải thiện đáng kể hiệu suất giao thức.

Tận dụng Browser Caching (Bộ nhớ đệm trình duyệt)

Caching là một kỹ thuật mạnh mẽ để giảm tải cho server và tăng tốc độ tải trang cho người dùng quay lại. Bằng cách cấu hình HTTP headers bảo mật như Cache-Control và Expires, bạn có thể yêu cầu trình duyệt lưu trữ các tài nguyên tĩnh (hình ảnh, CSS, JS) và không cần tải lại chúng ở các lần truy cập sau.

Thực tế: Việc cấu hình Cache-Control: max-age=31536000, public cho các tài nguyên tĩnh có thể giúp giảm đáng kể số lượng HTTP requests đến server của bạn, vì trình duyệt sẽ lưu trữ tài nguyên đó trong 1 năm (31.536.000 giây).

Sử dụng CDN (Content Delivery Network)

CDN là mạng lưới các máy chủ web đặt ở nhiều vị trí địa lý khác nhau. Khi người dùng truy cập website của bạn, tài nguyên sẽ được tải từ máy chủ CDN gần nhất, giúp giảm độ trễ và tăng tốc độ tải trang. Các CDN hiện đại cũng thường sử dụng HTTP/2 và tối ưu hóa HTTP headers để đạt hiệu suất cao nhất.

Kích hoạt HTTP Keep-Alive

Tính năng này đảm bảo kết nối TCP giữa client và server được giữ mở để gửi nhiều HTTP request và nhận nhiều HTTP response trên cùng một kết nối. Điều này giúp giảm chi phí thiết lập kết nối cho mỗi yêu cầu, cải thiện hiệu suất giao thức (thường mặc định bật trên HTTP/1.1 trở lên).

Giảm số lượng HTTP Requests

Mỗi yêu cầu HTTP đều tốn thời gian và tài nguyên. Bạn có thể giảm số lượng yêu cầu mà trình duyệt web phải gửi đến server bằng cách kết hợp các file CSS và JS thành một file duy nhất, sử dụng Sprite images (kết hợp nhiều hình ảnh nhỏ thành một file lớn), hoặc áp dụng Lazy Loading cho hình ảnh (chỉ tải hình ảnh khi người dùng cuộn đến).

Minification

Loại bỏ các ký tự không cần thiết (khoảng trắng, comment, dấu ngắt dòng) khỏi mã nguồn CSS, JS, HTML để giảm kích thước file, giúp tải nhanh hơn.

Tối ưu bảo mật website

Bên cạnh tốc độ, bảo mật website là một yếu tố không thể thỏa hiệp, đặc biệt khi bạn quản lý Hosting, VPS hoặc Dedicated Server. Dưới đây là các kỹ thuật cấu hình HTTP headers bảo mật và các biện pháp khác mà tôi khuyến nghị:

Luôn sử dụng HTTPS và chuyển hướng toàn bộ lưu lượng

Đảm bảo mọi truy cập đến website của bạn đều được mã hóa qua HTTPS. Bạn cần thiết lập chuyển hướng 301 từ HTTP sang HTTPS để tránh vấn đề nội dung trùng lặp trong SEO và đảm bảo người dùng luôn được bảo vệ.

Triển khai HSTS (HTTP Strict Transport Security

HSTS là một HTTP response header mạnh mẽ giúp tăng cường bảo mật giao thức. Nó buộc trình duyệt web chỉ kết nối với website của bạn qua HTTPS trong một khoảng thời gian nhất định (ví dụ: 1 năm), ngay cả khi người dùng cố tình gõ http://. Điều này giúp chống lại các cuộc tấn công downgrade (buộc kết nối về HTTP không an toàn).

Cấu hình: Để triển khai HSTS trên server, bạn cần thêm header Strict-Transport-Security: max-age=31536000; includeSubDomains; preload vào phản hồi của server.

Cấu hình Content Security Policy (CSP)

CSP là một HTTP header giúp ngăn chặn các cuộc tấn công XSS (Cross-Site Scripting) và các cuộc tấn công chèn mã khác. Nó cho phép bạn chỉ định các nguồn hợp lệ cho nội dung (script, style, image…) mà trình duyệt được phép tải, giảm thiểu rủi ro bị tấn công.

Cấu hình X-Frame-Options

Header này giúp ngăn chặn website của bạn bị nhúng vào <iframe> trên các trang web khác, từ đó chống lại các cuộc tấn công Clickjacking (lừa người dùng nhấp vào các yếu tố ẩn).

Cấu hình X-Content-Type-Options

Header này ngăn chặn trình duyệt web “đoán” loại MIME của tài nguyên, giúp chống lại các cuộc tấn công MIME-sniffing có thể dẫn đến việc thực thi mã độc.

Vô hiệu hóa các phiên bản TLS cũ

Đảm bảo server của bạn chỉ sử dụng các phiên bản TLS an toàn và hiện đại như TLS 1.2 hoặc TLS 1.3. Bạn cần vô hiệu hóa các phiên bản cũ hơn như SSLv2, SSLv3, TLS 1.0, TLS 1.1 vì chúng đã được biết là có lỗ hổng bảo mật.

Ẩn thông tin Server Header

Một số quản trị viên chọn ẩn thông tin về loại và phiên bản Web Server trong HTTP Response Header (ví dụ: Server: Apache/2.4.x). Mặc dù không phải là một biện pháp bảo mật tuyệt đối, nó giúp giảm thiểu thông tin mà kẻ tấn công có thể thu thập về kiến trúc web dựa trên HTTP của bạn.

Vai trò của web server (Apache, Nginx, LiteSpeed) trong tối ưu HTTP

Web server là phần mềm chạy trên Hosting, VPS hoặc Dedicated Server của bạn, đóng vai trò trung tâm trong việc xử lý yêu cầu HTTP và phản hồi máy chủ HTTP. Mỗi loại Web server có những đặc điểm và cách cấu hình web server riêng để tối ưu hóa giao thức HTTP:

• Apache HTTP Server: Đây là một trong những Web server phổ biến nhất, nổi tiếng với tính linh hoạt và khả năng cấu hình mạnh mẽ thông qua file .htaccess và httpd.conf. Apache hỗ trợ HTTP/2 thông qua module mod_http2.
• Nginx: Được biết đến với hiệu suất giao thức cao, đặc biệt tốt cho các website có lượng truy cập lớn và đóng vai trò reverse proxy hoặc load balancer. Nginx được cấu hình qua file nginx.conf và hỗ trợ cả HTTP/2 và HTTP/3 (QUIC). Việc tối ưu HTTP/2 cho Nginx là một lựa chọn tuyệt vời để cải thiện tốc độ.
• LiteSpeed Web Server: Là một Web server thương mại nhưng có hiệu suất rất cao, thường vượt trội hơn Apache và Nginx trong nhiều trường hợp. LiteSpeed tương thích với các file .htaccess của Apache và hỗ trợ đầy đủ HTTP/2 và HTTP/3.
• Microsoft IIS (Internet Information Services): Đây là máy chủ web của Microsoft, chạy trên hệ điều hành Windows Server.

Kinh nghiệm ZoneCloud: Tại ZoneCloud, chúng tôi hiểu rõ tầm quan trọng của việc chọn và cấu hình Web server phù hợp. Đó là lý do chúng tôi cung cấp các gói Hosting và VPS được tối ưu hóa sẵn sàng với các Web server mạnh mẽ như LiteSpeed và Nginx. Chúng tôi đảm bảo bạn có thể dễ dàng kích hoạt HTTP/2, HTTP/3 và HTTPS để đạt được hiệu suất giao thức tốt nhất. Đội ngũ kỹ thuật của chúng tôi luôn sẵn sàng hỗ trợ bạn trong việc cấu hình và tối ưu hóa các giao thức này, giúp bạn yên tâm phát triển website của mình.

Câu hỏi thường gặp về HTTP

Làm thế nào để kiểm tra phiên bản HTTP mà website của tôi đang sử dụng?

Bạn có thể dễ dàng kiểm tra phiên bản HTTP bằng 2 cách:

Cách 1: Sử dụng công cụ kiểm tra trực tuyến: Có nhiều website cung cấp dịch vụ kiểm tra phiên bản HTTP/HTTPS/HTTP/2/HTTP/3 (ví dụ: KeyCDN HTTP/2 Test, CDNPerf HTTP/3 Test).

Cách 2: Sử dụng công cụ phát triển của trình duyệt (Developer Tools):

• Mở trình duyệt (Chrome, Firefox).
• Nhấn F12 hoặc Ctrl+Shift+I (Windows/Linux) / Cmd+Option+I (Mac) để mở Developer Tools.
• Chuyển đến tab Network.
• Tải lại trang web.
• Chọn một yêu cầu bất kỳ (thường là yêu cầu đầu tiên đến tài liệu HTML chính).
• Trong phần Headers hoặc Timing, bạn sẽ thấy thông tin về Protocol (ví dụ: h2 cho HTTP/2, h3 cho HTTP/3, http/1.1 cho HTTP/1.1).

Kết luận

HTTP không chỉ là một thuật ngữ kỹ thuật mà là xương sống của mọi tương tác trên web. Đối với bạn, một người dùng đang quản lý Hosting, VPS, hoặc Server, việc nắm vững HTTP và các phiên bản của nó, sự khác biệt giữa HTTP và HTTPS, ý nghĩa của các mã trạng thái, và cách tối ưu hóa các HTTP Headers là vô cùng quan trọng. 

Nó không chỉ giúp bạn xây dựng và quản lý website hiệu quả hơn, mà còn đảm bảo website của bạn nhanh chóng, an toàn và thân thiện với công cụ tìm kiếm. Việc liên tục cập nhật kiến thức về các phiên bản HTTP mới (như HTTP/2, HTTP/3) và các kỹ thuật bảo mật là chìa khóa để duy trì một sự hiện diện trực tuyến mạnh mẽ trong môi trường số ngày càng phát triển.

Nếu bạn đang tìm kiếm một giải pháp Hosting, VPS, hoặc Server mạnh mẽ, được tối ưu sẵn sàng cho các giao thức HTTP/2, HTTP/3 và HTTPS, hãy tham khảo các gói dịch vụ của ZoneCloud.vn. Với hạ tầng tại các trung tâm dữ liệu đạt chuẩn Tier III như Viettel IDC, VNPT, FPT, cùng đội ngũ kỹ sư giàu kinh nghiệm, chúng tôi cam kết mang đến giải pháp lưu trữ an toàn, hiệu quả và tốc độ cao nhất cho doanh nghiệp của bạn. 

Liên hệ với đội ngũ hỗ trợ của ZoneCloud ngay hôm nay qua Hotline: 07088 44444 – 0889 293 989 hoặc Email: info@zonecloud.vn để được tư vấn chuyên sâu về cấu hình HTTP/HTTPS cho website của bạn.

Nguồn bài viết tham khảo: 

• https://en.wikipedia.org/wiki/HTTP
• https://www.cloudflare.com/learning/ddos/glossary/hypertext-transfer-protocol-http/
• https://www.akamai.com/glossary/what-is-http